10 mar

Odsetki za opóźnienie w wypłacie świadczenia

Czy ZUS ponosi odpowiedzialność za swoje błędne decyzje? To pytanie zadaję sobie za każdym razem, kiedy pada pytanie, czy za opóźnienie w wypłacie świadczeń spowodowane wydaniem przez ZUS błędnej decyzji należą się ubezpieczonemu odsetki ustawowe.  Niestety, odpowiedź nie jest jednoznaczna.

Zacznijmy od porównania z prawem cywilnym. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Odpowiedzialność dłużnika za nieterminowe spełnienie świadczenia pieniężnego jest więc bardzo surowa, czasem mówi się, że jest to wręcz odpowiedzialność absolutna. Jeśli więc nie zapłacisz w terminie rachunku za telefon tylko dlatego, że poczta nie zdążyła Ci go w terminie dostarczyć – to obowiązku zapłaty odsetek nie unikniesz, choć przecież za niedoręczenie Ci w terminie faktury przez pocztę nie ponosisz odpowiedzialności.

A jak się sprawy mają w przypadku, kiedy dłużnikiem jest ZUS, który nie wypłacił w terminie świadczenia? Tak, trafnie przeczuwasz – surowa odpowiedzialność jest dla maluczkich, nie dla ZUS. ZUS i jego opóźnienia w zapłacie rządzą się swoimi prawami. Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – jeżeli ZUS w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

To ostatnie zdanie jest kluczowe. Zdaniem ZUS wydanie przezeń błędnej decyzji to, przynajmniej w większości przypadków, nie jest okoliczność, za którą ZUS miałby ponosić odpowiedzialność. Weźmy pierwszy lepszy przykład z praktyki. ZUS przez ponad rok nie wypłacał pracownicy zasiłku chorobowego i macierzyńskiego, twierdząc, że umowa o pracę, jaką ta zawarła ze swoim pracodawcą jest nieważna z powodu jej pozorności. Tak się jednak składa, że Sąd Ubezpieczeń Społecznych tego poglądu ZUS nie podzielił – i uwzględnił odwołanie ubezpieczonej pracownicy od decyzji, mocą której „wyłączono” ją z ubezpieczeń społecznych. Po wygraniu wszystkich spraw (o podleganiu ubezpieczeniu, o zasiłek chorobowy i o zasiłek macierzyński) oraz wypłacie zaległych świadczeń – nasza bohaterka wystąpiła do ZUS o wypłatę odsetek za okres opóźnienia. Zdaniem ZUS – odsetki jej się nie należą, bo „ostatnią okolicznością niezbędną do wydania decyzji [w sprawie zasiłków] był wyrok sądu [w sprawie o podleganie] – a skoro w sprawie sądowej przesłuchano świadków, to organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w wypłacie zasiłków”.

Jest to kolejny absurdalny pogląd ZUS, niestety zyskujący czasem uznanie sądów. Zapytasz pewnie dlaczego absurdalny? Otóż dlatego, że przecież w powyższej sprawie to ZUS sam z siebie wydał decyzję „wyłączającą” z ubezpieczenia, której prawidłowości nie był w stanie obronić przed sądem. Skoro ZUS przeprowadził kontrolę i na jej podstawie wydał błędną decyzję – to nie może twierdzić, że za opóźnienie spowodowane jej wydaniem nie ponosi odpowiedzialności. Gdyby przyjąć poglądy ZUS, to w zasadzie w każdej sprawie opłacałoby się wydać odmowną decyzję – a po przegranej w sądzie wypłacić świadczenie w kwocie nominalnej (a więc realnie mniej już warte), z powołaniem na to, że ZUS nie ponosi odpowiedzialności za to, że sąd błędną decyzję zmienił.

Na całe szczęście akceptacja koncepcji ZUS w sądach nie jest pełna, są też poglądy przeciwne, a więc zdroworozsądkowe. Wrocławski Sąd Apelacyjny w jednym ze swoich wyroków stwierdził, że „zawarte w art. 85 ust. 1 u.s.u.s. określenie: »nie ustalił prawa do świadczenia« oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania” (wyrok z dnia 19.01.2012 r., III AUa 1549/11).